Hergebruik vliegveld type 3: Nieuwe stadsmodellen
De praktijk: experimenteren met nieuwe modellen van stadsontwikkeling en de openbare ruimte. - Luchthaven Tempelhof, Berlijn.
Tijdelijke stedenbouw
De omvorming van voormalige luchthavens tot parken en terreinen voor stadsuitbreiding heeft ontwerpers de gelegenheid geboden te experimenteren.
Zij doen dat met nieuwe modellen van stadsontwikkeling en, in de openbare ruimte, de burgers te betrekken bij de vormgeving van het stadslandschap. In Berlijn (fig. 10) wordt een vorm van tijdelijke stedenbouw beoefend waarbij burgers worden uitgenodigd om voor bepaalde percelen een voorlopige bestemming voor te stellen. De luchthaven is door de stad opgeslokt en op natuurlijke wijze getransformeerd tot Tempelhofer Feld: vandaag is het een nieuw productief veld, een hedendaags stedelijk plein, en de grootste open openbare ruimte in de stad.
Europese metropool
De Berlijnse luchthaven Tempelhof, vaak de City Airport genoemd, werd in 2008 buiten gebruik gesteld tijdens het proces om Schönefeld tot de belangrijkste commerciële luchthaven van Berlijn te maken. In de tijd dat de luchthaven nog in gebruik was, zijn er talloze beurzen en evenementen gehouden. Het gebeurt niet vaak dat een honderden jaren oude Europese metropool de kans krijgt om in haar centrale gebied een groot nieuw openbaar park aan te leggen. Maar dat is precies wat de Duitse hoofdstad Berlijn van plan is met de voormalige luchthaven Tempelhof. In de twee jaar nadat de start- en landingsbaan was stilgelegd en de enorme terminal was gesloten, illustreerde de stroom van voorstellen om het vliegveld om te vormen tot een openbare ruimte de rijkdom van de creativiteit van de stad. De meeste plannen die de eindronde van de prijsvraag haalden, maakten gebruik van de bestaande lay-out van het vliegveld: een van de voorwaarden voor de landschapsontwerpers was dat ze de start- en landingsbanen en andere historische kenmerken, waaronder de terminal, moesten behouden. Het terrein werd in mei 2010 officieel heropend als stadspark en vandaag de dag bezoeken meer dan 2.000.000 Berlijners per jaar het park om te genieten van de grote open ruimtes voor recreatie, variërend van fietsen en skaten tot honkbal en vliegeren. Ondanks het feit dat stadsambtenaren ongeveer een derde van het terrein wilden gebruiken voor woningbouw vanwege de groeiende bevolking van Berlijn, eisten burgers het voormalige vliegveld op als openbare ruimte en stadspark.
Op 25 mei 2014 steunde meer dan de helft van de kiezers een referendum om het vliegveld te behouden als vrijetijdsruimte. Daarmee blokkeerden Berlijners plannen om een groot deel van de voormalige luchthaven Tempelhof te ontwikkelen. De minimale ingrepen in het park benadrukken het basisidee om het oorspronkelijke vliegveld en zijn materialiteit voorzichtig te wijzigen, zodat het landschappelijk erfgoed en de herinneringen aan vroegere activiteiten kunnen worden geconsolideerd in het natuurlijke karakter van de ruimte (Fig. 11). De regeneratie van het voormalige vliegveld begon met het openstellen van de ruimte voor het publiek voor recreatief gebruik in de open lucht en het behoud van de start- en landingsbaan als een vlak oppervlak dat nog steeds kan worden gebruikt als fiets-, skate-, vlieger-, enz. oppervlak, waarbij de biologische dynamiek die in de afgelopen decennia is ontstaan als een natuurlijk en spontaan proces, in stand wordt gehouden (Fig. 12).
Door Sara Favargiotti
Fragment uit oorspronkelijk artikel: "Renewed landscapes: Obsolete airfields as landscape reserves for adaptive reuse".
Published online: 05 Apr 2019.
Vertaling en publicatie met nadrukkelijke en enthousiaste instemming van de auteur.
Figuur 10 Vergelijking tussen de luchthaven Berlijn Tempelhof en het Tempelhofer Feld, 2010. De oorspronkelijke luchthaven had een oppervlakte van 368 ha; doorlaatbare oppervlakte: 248 ha; ondoorlaatbare oppervlakte: 120 ha; lengte start- en landingsbaan: 4,25 km; omtrek: 7,7 km. Tempelhofer Feld heeft een oppervlakte van 303 ha en de ongeveer 260 ha open gebieden zijn gewijd aan buitenverblijven, evenemententerreinen, gemeenschapstuinen, sportterreinen, tuintentoonstellingen.
Figuur 11: Tempelhofer Feld is nu de grootste open openbare ruimte in Berlijn. Het biedt een verscheidenheid aan activiteiten zoals productieve velden, stadstuinieren, en buitenactiviteiten variërend van fietsen en skaten tot honkbal en vliegeren.
Figuur 12: In Berlijn werd geen sanering voorgesteld. Er werd vastgesteld dat, ondanks de aanwezigheid van verontreinigde grond, de luchtkwaliteit niet werd beïnvloed door de bodemverontreinigingen en dat de locatie geen gevaar vormde voor bezoekers.
Sara Favargiotti
is architect en assistent-professor Landschapsarchitectuur aan de Universiteit van Trento/DICAM, en onderzoeker aan het Office for Urbanization, Harvard University GSD. Zij is gespecialiseerd in landschapsarchitectuur en ecologisch ontwerp met een specifieke focus op de opkomende infrastructuur en de invloed daarvan op steden, landschappen en gebieden. Haar onderzoek en onderwijs richten zich op hedendaagse landschappen met een ontwerpbenadering gebaseerd op transformatie, aanpassing en anticipatie. Ze studeerde in 2009 cum laude af aan de Universiteit van Genua en voltooide in 2014 haar proefschrift in Architectural and Urban Design aan de IUAV Venetië.
Zij is de auteur van het boek Airports On-Hold: Towards Resilient Infrastructures (LISt Lab, 2016), en co-auteur met Charles Waldheim van het boek Airfield Manual: A Field Guide to the Transformation of Abandoned Airports (Harvard University GSD, 2017).
"Het gebeurt niet vaak dat een oude Europese metropool de kans krijgt om in haar centrale gebied een groot nieuw openbaar park aan te leggen."
Sara Favargiotti